وضعیت اقتصادي ازبکستان

نويسنده: جلات خان زاهد فياض

جمهوري ازبكستان با مساحتي(447400 )هزار کيلومتر مربع وطبق برآورد هاي مختلف داراي25-28 ميليون نفرجمعيت، درقسمت وسطی آسياي مرکزي و بخش بزرگي از سرزمين هاي واقع در بين رودخانه هاي سير دريا و آمو دريا قرار گرفته است. ازبكستان با پنج كشور قرقيزستان در شمال شرقي، قزاقستان در شمال و شمال غربي، تركمنستان در جنوب غربي، تاجيكستان در جنوب شرقي و افغانستان در جنوب هم مرز است. ازبکستان پرجمعيت ترين کشور آسياي مرکزي، و همچنين مقتدرترين قدرت نظامي در اين منطقه است. عضويت ازبكستان در سازمان كنفرانس اسلامي، سازمان اكو، سازمان همكاري هاي شانگهاي، سازمان امنيت دسته جمعي کشورهاي مستقل مشترک المنافع و عضويت در سازمان اقتصادي اوراسيا،وبرخی سازمان های دیگرمنطقه یی وفرامنطقه ای آنرا به کشوري مهم تبديل کرده است.
ازبکستان، که در کنار جاده تاريخي ابريشم ميان اروپا و آسيا قرار دارد، شامل شهرهاي باستاني سمرقند و بخاراست، این شهرها زماني از جمله مراکز غني تجاری و فرهنگي جهان بودند. ازبکستان در قلب يک منطقه استراتژيک واقع شده است.
ازبکستان در 31 اگست سال 1991 با اعلام استقلال از شوري سابق نه تنها وارث مشکلات مشترک باقيمانده براي تمام جمهوري ها مشترک المنافع از قبيل نزول کيفيت توليد محصولات، رشد تورم و غيره شد، بلکه هم چنين با مشکلات خاص اقتصادي خود از جمله اقتصاد تک محصولي، سطح پائين زندگي، وابستگي شديد به واردات نفتي و مشکلاتي از اين قبيل رو به رو شد. شكست سيستم اشتراكي درپي شكست اتحاد شوروي دركشورهاي اقمارآن طوريكه فشردتا به ذكر آن پرداخته شد ،عمده ترين مشكل بود سير پيشرفت اين كشورها را به تعويق انداخت.وقتيكه سخن از اقتصاد تك محصولي بميان مي آيد مفهوم آن اينست :دردوران حيات شوروي هرمنطقه منحيث يك ركن اقتصاد وصنعت نقش ويژه خودرا داشت بطورمثال ازبكستان يك مولد پنبه بود كه اين محصول درمناطق صنعتي كه بيشتراين صنايع درروسيه فعلي وجماهيراروپايي شوروي موقعيت داشت به مواد پخته تبديل ميشد. همينطور هريكي از ين كشورها جايگاه خاص خودرا داشت درمجموع كشورهاي آسياي مركزي نقش توليد كننده مواد خام يامواد اوليه را دارابود.فروپاشي اين سيستم اقتصادي معضلات را براي تمامي حمهوريت ها وخصوصا براي ازبكستان درپي داشت.همان بود كه رفع اين معضله زمان طولاني را دربرگرفت ومساعي زيادي درين راستا صرف شد يكي از روش هاي كه درين راستا ممد واقع شد تغيرتدريجي سيستم اقتصاد سوسياليستي به اقتصاد خصوصي وجذب سرمايه گذاري سرمايه گذاران خارجي بود .هم اكنون اقتصاد بازار آزاد موقعيت خودرا تاحدي تثبيت كرده است. خصوصي سازي در اين کشور به تدريج در تمامي بخش هاي اقتصادي کشوربه عنوان یک پدیده جدید آغاز شده است. بخش هاي عمده اقتصاد ازبکستان عبارتند از: زراعت، انرژي،مواصلات ومخابرات،تجارت و معادن و صنايع که ستون عمده اقتصاد ازبکستان را زراعت تشکيل مي دهد.
به شرح بیشتر جزییات هریکی از ارکان اقتصاد این کشور تحت عناوین جداگانه طبق ذیل میپردازیم.

1-زراعت
طوریکه قبلا هم اشاره شد یک قسمت بزرگ اقتصاد ازبکستان را زراعت ومحصولات زراعتی تشکیل میدهد. البته باید یادآورشد که درزمان حاکمیت شوروی سابق سیستم تک محصولی بر اقتصاد زراعتی تمامی اقمار شوروی حاکم بود که بروی همین تقسیمات اراضی زراعتی ازبکستان اکثرآ به کشت وزرع پنبه اختصاص یافته بود.مبنی بران لازم است تا بخش ها وتقسیمات ارضی این کشور را درابعاد مختلف به بررسی بگیریم.
ازلحاظ زراعتي ازبکستان را می توان به 3 منطقه تقسیم كرد
"ناطق کوهستانی و کوهپایه ای: 5/21% از خاک ازبکستان را در بر دارد و از جنگل و مرتع پوشیده شده است، باغ میوه و تاکستان در این منطقه یافت می شود. پرورش دام شغل اصلی مردم این سرزمین به شمار می رود
مناطق زراعتی : این بخش 18% تمام کشور را در بر می گیرد، فرغانه، چرچیق، انگرین، زرافشان، قشقه دریا، سرخان دریا و قسمتی از آمودریا در این منطقه قرار دارندکه مهمترین و آبادترین بخش کشور را تشکیل می دهند. کشاورزی در این منطقه بستگی به آبیاری مصنوعی دارد .بیش از 3 ميلیون هکتار (9/6% کل کشور) زمین آبیاری می شود. پنبه، سبزیجات، میوه، برنج و علوفه از محصولات مهم در این مناطق محسوب می شوند.
مناطق کویری : این منطقه از قیزیل قوم تا فلات امتداد داشته، 60% ازبکستان را شامل می شود که از نظر کشاورزی عقب مانده ترین بخش کشور محسوب می شود." http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
ازینکه مهمترين بخش اقتصادى ازبكستان، زراعت است و صنايع موجود نيز عمدتا در جهت تامين نيازهاى اين سکتور و يا تبديل محصولات زراعتى فعاليت مى‏كنند .ولی نباید فراموش کرد که زراعت در ازبکستان در کل با مشکلات فقدان آب کافی برای آبیاری درپی تغیر مسیر دریا ها درزمان حاکمیت شوروی سابق برای نجات دریای اورال از خطر خشکیدن مواجه شده است که درجهت رفع این معضل اقدامات ازسوی دولت همچون حفر کانا لها وغیره صورت گرفته اما با آنهم برای دسته عظیم از جمعیت این کشور زمینه اشتغال را فراهم آورده است. " در سال 1988م، حدود 50 درصد جمعيت فعال كشور در فعاليتهاى زراعى مشغول به كار بودند. نواحى حاصلخيز و مساعدى كه سابقه كشت و زرع در آنها به چندين قرن قبل مى‏رسد. «دره چو» در حد فاصل ازبكستان و قزاقستان، حوضه رودخانه فرغانه در شرق، دره زرافشان و حواشى رودخانه‏هاى سيردريا و آمودريا، مهمترين اين نواحى هستند. حوضه رودخانه فرغانه از حاصلخيزترين نقاط جهان به شمار مى‏رود. " http://www.hawzah.net/Per/Magazine/Me/049/me04907.asp
گندم یکی دیگری ازجمله محصولات زراعى است كه اراضى زياد به كشت آن اختصاص داده شده است ولى مجموع توليد آن فقط 25 درصد نياز داخلى را برطرف مى‏كند. كنف، لبلبو، برنج، حبوبات، سبزى و ميوجات از ديگر محصولات زراعى ازبكستان است که ذیلا به جزییات عمده آنها خواهم پرداخت.
الف- پنبه
یکی ازمحصولات زراعتی این کشور که از شهرت خاص برخوردار است عبارت از پنبه میباشد .کشت پنبه از قدیم الایام از جمله محصول مهم زراعتی ازبکستان بوده که در حیات اقتصادی این کشور نقش بارزی داشته است نبه قدیمی ترین صنعت کشاورزی در ازبکستان محسوب می شود. "زبکستان دو،سوم پنبه جمهوری های آسیای مرکزی را تولید می کند. این کشور چهارمین تولید كننده و سومین صادر کننده پنبه پس از آمریکا و چین در جهان به شمار مي رود" http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
پنبه محصول است که، در حاصلخيزترين اراضى زراعتی زرع مى‏شود " حدود 40 درصد از توليد زراعى كشور را تشكيل مى‏دهد، اما از مجموع توليد اين محصول فقط 12 درصد آن در داخل مصرف مى‏شود." http://www.hawzah.net/Per/Magazine/Me/049/me04907.asp

ب- ابریشم
بعد ازپنبه ابریشم نیز ازجمله تولیدات با ارزش کشورازبکستان است که اگرچه این ماده ازکرم خاص بنام کرم ابریشم بدست می آید اما ارتباط آن با کشت پنبه و اشجارنا گسستنی است بنآ میتوان گفت که ابريشم یکی از محصولات غیر زراعتی ودارای سوابق تاریخی میباشد . " سابقه پرورش کرم ابریشم در ازبکستان در دره فرغانه به قرن 4 م بر می گردد که ارتباط زیادی با کشت پنبه دارد. زیرا درخت توت در مناطقی که پنبه کشت می شود، یافت می شود. در سال 1992 ازبکستان با جاپان قراردادی را برای فروش ابریشم امضا کرد" http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
طوریکه متذکر شدیم تهیه ابریشم درین کشور تاریخ طولانی دارد وبیشتر ازآن درتولید نخ علاوه بردیگر موارد استفاده میشود. از مجموع توليد نخ باستفاده از ابريشم، 60 درصد آن در داخل آنكشور به مصرف مى‏رسد و بقيه به خارج ازکشور صادر مى‏شود.
به همینترتیب ازبکستان درقسمت ازدیا د تولید غلات ودیگر انواع حبوبا ت ومیوه جات اقداماتی را در پی استقلال این کشور روی دست گرفته است که در گذشته(دوران شوروی سابق) هم البته درین راستا حایز مقام ویژه بوده است

ج - حبوبات :
حین حیات شوروی اراضی زراعتی ازبکستان برای کشت پنبه بنابر مساعد بودن آن اختصاص داده شده بود که با فروپاشی شوروی سیستم تک محصولی نیز متلاشی گشت .بنآدولت ازبکستان پس از استقلال با همکاری برخی کشوررها در جهت خود کفایی به لحاظ گندم و حبوبات اقداماتی را انجام داده و در این راستا مقادیری از زمین های زیر کشت پنبه را تبدیل به کشت گندم، حبوبات و دیگرمحصولات زراعت كرده است.
" بزرگترین مزارع حبوبات در سمرقند و قشقه دریا قرار دارند. براساس برنامه ریزی های به عمل آمده، این کشور بزودی از واردات غلات بی نیاز خواهد شد.ازبکستان بزرگترین تولید کننده میوه و سبزیجات در کشورهای مشترک المنافع است که تولیدات آن 60% تولیدات سی آی اس راتشکیل میدهد." http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm

2-مالداری
نسبت موجودیت اراضی قابل زرع و مساعد برای تربیت وپرورش احشام در ازبکستان ،اهالی این کشور علاوه بردیگر مشاغل که ازآن تذکرات بعمل آمد به مالداری نیز مصروف اند.
"حشام معمولا در مناطق قابل آبیاری وجود دارند و چراگاه های نسبتا خشک برای پرورش گوسفند استفاده می شود. بیش از 28 ملیون هکتار زمین برای کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند که دو، سوم آن برای پرورش حیوانات به کار می رود." http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
مالداری در نواحی کوهستانی و مرتفع ازبكستان ترویج یافته. كوههاى مرتفع كه در فصل زمستان توسط برف پوشانیده مى‏شود، در بهار و تابستان سرسبز مى‏شوند و علوفه لازم براى تغذيه حیوانات را فراهم مى‏كنند. در اين هنگام حیوانات كه در فصل زمستان در روستاها و محلات دیگر نگهدارى مى‏شوند، براى چرا به کوه پایه ها برده مى‏شوند. اين شيوه امرارحیات كه سالها وجود داشته و دسته های كوچ‏نشين بسيارى را به وجود آورده بود، اكنون فقط به كوچ گله‏هاىحیوانات محدود شده است. " مالداری نيزهمچون دیگر عرصه های اقتصادی در چند دهه اخير مورد توجه قرار گرفته است. پوست دامهاى ازبكستان كيفيت مرغوبى دارد، اما به علت نبود تاسيسات و صنايع موردنياز براى تبديل پوست‏به محصولات ديگر، فقط 20 درصد پوست توليدى در داخل كشور مصرف مى‏شود."
http://www.hawzah.net/Per/Magazine/Me/049/me04907.asp

معادن وانرژی:3
الف-انرژی
ازبکستان یکی ازمولدین عمده مواد نفتی خصوصآ گاز است که ازین ناحیه سالانه میزان هنگفت پول به درآمد این کشور افزود میگردد. باتوجه به ذخایر گسترده نفت وگاز درحال حاضر ازبکستان بهترین ابزاربرای چانه زنی باکشورهای خورد وبزرگ منطقه وحتی فراتر ازآن رابدست دارد وهمچنان موجودیت حجم قابل ملاحظه این منابع انرژی زا درتاثیر گذاری این کشور درمنطقه وجهان نیز افزوده است.
"رای اولین بار در وادی فرغانه در سال 1880 م معادن نفت و گاز کشف و استخراج آنها از سال 1904 شروع شد. بعدها ذخایر نفت و گاز در جنوب غربی ساساه جبال حصار و در قسمت جلگه ای استانهای قشقه دریا و بخارا کشف شد. معادن گاز در استان بخارا را نیز در سال 1960 کشف كردند.ازبکستان دارای منابع انرژی طبیعی شامل گاز، نفت، ذغال سنگ است. این کشور سومین تولید کننده گاز طبیعی در بین کشور های مشترک المنافع بعد از روسیه و ترکمنستان بوده و جزء 10 تولید کننده عمده گاز در جهان محسوب مي شود. ذخایر پیش بینی شده سوخت ازبکستان 3 میلیارد تن نفت و 2 تریلیون متر مکعب گاز است که بدین ترتیب از نظر ذخایر گاز مقام 13-15 را در جهان داراست . این کشور هم چنین 3%ذخایر و 5% تولید کشور های مشترک المنافع را در دست دارد."
http://mahdy2004.blogfa.com
ازبکستان هم چنین نقش استراتژیکی در تجارت نیروی برق داشته و نیمی از تولید برق آسیای مرکزی را در اختیار دارد.افغانستان نیز درحال حاضر ازبرق وارداتی ابکستان مستفید میگردد.
"یشترین بخش تولید انرژی در نیروگاه های تجاری از قبیل سیر دریا، تاشکند، نوایی، انگرین، نووانگرین انجام می پذیرد. نیروگاه هیدروالکتریک در چارواق و حاجی کنت و نیز 19 نیروگاه هیدروالکتریک کشور بر روی رودخانه چرچیق احداث شده است. " http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
در سال 1992م، ميزان توليد گاز مايع حدود 41 ميليارد متر مكعب و توليد نفت‏خام ازبكستان‏3 ميليون بشكه بوده است . با اكتشافات اخير، در حوضه فرغانه و سمنگان در آينده ميزان توليد اين دو محصول افزايش خواهد يافت و انتظار مى‏رود ازبكستان از اين مواد به خودكفايى برسد

ب – معادن
ازبكستان ازلحاظ منابع معدني نيز غني است .طبق محاسبات انجام شده درين كشور " بیش از 750 نوع مواد معدنی در ازبکستان یافت می شود که ارزش تقریبی آن براساس ارزیابی کار شناسان غربی 3 هزار میلیارد دالر برآورده شده است. ازبکستان در سطح جهانی از نظر تولید طلا هشتم، از نظر ذخایر اورانیوم هفتم و از نظر تولید آن 12-13 است. دیگر منابع چون سنگ آهن ( آهن، تیتان، منگنز، کروم ) فلزات رنگی (مس، سرب ) فلزات نادر (ولفرام، مولیبدن، قلع، بیسموت، جیوه ) و فلزات قیمتی (طلا، نقره ) نیز یافت می شود ." http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
معادن عمده دیگری نیزبرعلاوه موارد متذکره درزیر بستراین سرزمین گنجیده است که تاثیر گذاری نقش ازبکستان درمنطقه آسیای مرکزی حایزاهمیت مزیدی میباشد. ازبکستان درزمان حاکمیت شوروی سابق نیز از هرلحاظ دارای برجستگی های بود ،ازینکه مبحث اصلی درینجا تشریح وضعیت اقتصادی این کشور است مبنی بران میتوان گفت که ازبکستان دارای اقتصاد پیشرفته تردرمقایسه بادیگر کشو رهای آسیای مرکزی بود.ازمعدنیات دیگریکه درازبکستان قابل دریافت است میتوان از" گاز طبيعى، نفت، زغال سنگ، طلا، نقره، اورانيوم، مس، تنگستن، آلومينيوم و سنگهاى ساختمانى مهمترين معد نیات اين سرزمين هستند. حوضه‏هاى فرغانه، سيردريا، آمودريا و همچنين اطراف شهرهاى تاشكند و بخارا مراكز عمده استخراج معدنیات مذكور میبا شد .
زغال سنگ ديگر ماده سوختى است ونقش عمده درحیات اقتصادی وصنعتی این کشور بازی مینماید. توليد ذغال سنگ در فاصله چهل سال بمقدار 5/2 برابر ارتقا یافته است .
طلا يكى از مهمترين منابع معدنى اين سرزمين است، اين ماده با بالاترين كيفيت‏يعنى درجه خلوص‏99/99 استخراج مى‏شود. ازبكستان هشتمين كشور صادر كننده طلا در جهان است و ميزان توليد آن در سال 1990م، حدود 75 تن بوده است ."
http://www.hawzah.net/Per/Magazine/Me/049/me04907.asp
موجودیت منابع فوق العاده معدنی در ازبکستان زمینه های صنعتی شدن این کشور را درعرصه های مختلف مساعد ساخته ودرحال حاضر توجه بیشتری به این سکتور معطوف شده و درحوالی چهار میلیون ازشهروندان این کشور دربخش صنعت مصروف کارهستند. لا زم به ذکر است که قسمت وسیع صنایع ازبکستان به امورات چون تصفیه نفت گازو نساجی ووغیره بخش های مصروف فعالیت است که مواد خام آن ازمنابع داخلی این کشور تدارک دیده میشود.قرار ارقام بدست آمده درازبکستان" حدود 2000 کارخانه وجود دارد که در بیش از 100 رشته صنایع فعال هستند 45% کارخانه ها در بخش صنایع سنگین 35% در بخش صنایع سبک وبقیه در بخش صنایع غذایی مشغول به فعالیت هستند. صنایع در این کشور به صورت یک مجموعه مرتبط به یکدیگر است. پیشرفته ترین بخش صنایع عبارتند از صنایع سبک، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، صنایع ماشین سازی، صنایع ماشینهای ساختمانی، هواپیما و تراکتور سازی، ماشین های پنبه پاک کنی و صنایع نساجی "
http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm

4- مواصلات ومخابرات

از لحاظ ازبكستان تا حال حاضر در كرحله گذار از سيستم اقتصادكمونستي به اقتصاد بازار آذاد قرار دارد بنابران باوجود تلاش براي خصوصي سازي تا اكنون مالكيت دولتي بر منابع اقتصادي خصوصا در عرصه زير بنا ها پابر جاست ،يكي از الگو هاي بارز آن راه آهن ميباشد
"راه آهن ازبکستان دولتی است، تا تاریخ اول مارچ 1995 طول راه آهن مورد بهره برداری شده در ازبکستان 7/3655 کیلومتر بوده که 270 کیلومتر آن برقی است .عرض خطوط آهن ازبکستان 1520 میلی متر و مطابق استاندارد شوروی است"
http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
افزون بران ازبکستان یک سیستم نسبتا مطلوب حمل و نقل جاده ای دارد و شبکه داخلی حمل و نقل قسمت اعظم کشور و خصوصا بخش متراکم آن را در بر می گیرد." مجموع طول جاده های ازبکستان 43318 کیلومتر است که شامل 3243 کیلومتر جاده بین المللی، 18582کیلومتر جاده دولتی و 21493 کیلومتر جاده محلی است. روکش 21742 کیلومتر از جاده های مذکور ترکیبی از آسفالت- بتن، 336 کیلومتر دارای بتن و 17708 کیلومتر دارای روکش سیاه است و مابقی جاده ها شنی یا خاکی هستند. در مجموع 4/95 % جاده های ازبکستان دارای روکش مناسب هستند .هم چنین 6867 عدد پل مجموعا به طول 155 کیلومتر در ازبکستان وجود دارد" http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm
در قسمت خدمات ارتباطی ومخابراتي نيزبايد گفت كه ،مخابرات در ازبکستان زیر نظر وزارت ارتباطات كه اداره امورمخابراتي رابه عهده دارد انجام می شود،" کیفیت خطوط تلفنی مناسب نيست، دولت در نظر دارد در اولین مرحله نسبت به دیجیتال کردن 400 هزار خط تلفن اقدام کند.تقریبا از عمر 50% از تجهیزات بین 40-30 سال می گذرد.بطور متوسط 14/7 خط تلفن برای هر 100 نفر و 29 خط تلفن برای هر 100 خانوار وجود دارد."
http://www.esalat.org/images/uzbekistan%20va%20hakimyat%20islam%20karimov.htm

5- شاخصهای اقتصادی

بعد از آنکه روسیه اقمارشوروی سابق را وادار به انتشار وچاپ پولهای ملی ایشان ساخت کشور ازبکستان نیز همچون دیگرکشورهای عضوشوروی در نوامبر 1993 پول ملی خود را بصورت موقتی بنام «سوم-کوپن» منتشرکرد. متعاقبا درجون 1994 پول رایج خود را به نام «سوم» به بازارعرضه کرد .
بعد ديگر اقتصادي كشورمطالعه روابط متقابل نيروي كار ومنابع توليد از يكطرف واز طرف ديگرسهم بخش ها ي اقتصادي درتوليد ناخالص ملي ازبكستان است.
"طور مثال طبق احصاييه سال 2006بخش زراعت 27.6% - صنعت 29.4% - خدمات 43% سهم در توليد ناخالص ملي اين كشور را بخود اختصاص داده است . همچنان ازبكستان داراي نيروي كاري مطلوبي است كه رقم آنراازمجموع 25-28 ميليون نفوس اين كشور 14.4 ميليون نفر ذكرشده،براساس ارقام سال 1995م قسمت اعظم اين نيروي كاري بشري درعرصه زراعت(44%) مصرو ف كارميباشد،به همينترتيب درقدم دوم صنعت(20% ) وديگر خدمات( 36%) نيروي كاري اين كشوررا درخود مشغول كرده است ."
http://www.iransharghi.com/index.php?newsid
تا اينجا به تفصيل به جوانب مختلف اقتصادی ازبکستان پرداخته شد .اما آنچه که درینجا به ذکر آن باید پرداخت، مجموعه ارقام است كه طی جدول مرتبه منحیث ستون های مهم اقتصادی ازبکستان از جایگاه ویژه برخوردار است
نفت وگاز
سال خطوط انتقال منابع ثابت شده واردات صادرات میزان مصرف میزان تولید نام محصول
2006 . . 10.5میلیارد کیلووات ساعت 6.8میلیارد
کیلووات ساعت 47میلیارد
کیلووات ساعت 49میلیارد
کیلووات ساعت برق
2006 9594کیلومتر 1.875تریلیون مترمکعب سال2005 . 12.5میلیارد
مترمكعب 48.4میلیارد مترمکعب 62.5میلیارد
مترمكعب گاز
2004 868 کیلومتر2006 594 میلیون بشکه سال2005 . . 148000بشکه درروز 142000بشکه درروز نفت
شاخص های مالی واقتصادی شماره
سال 2006 5.69 میلیارد دالر صادرات 2
سال 2006 منابع دولتی 19.8% و منابع مستقل 38% نرخ تورم 3
سال 2006 منابع دولتی 3% و غیردولتی 20% نرخ بیکا ری 4
سال 2006 14.43 میلیون نفر نیروی کار 5
سال 2004 33% جممعیت زیر خط فقر 6
سال 2006 5.288 میلیارد دالر بودجه 7
سال 2006 2000 دالر عاید سرانه 8
سال 2003 7.3% رشد ناخالص 9
سال چاپ 1994 Soumسوم ازبک واحد پول 10
سال 2006 10.8 % نرخ رشد توليدات صنعتي: 11
ttp://www.hawzah.net/Per/Magazine/Me/049/me04907.asp
http://www.iransharghi.com/index.php?newsid
نتيجه گيري:
ازمطالعه مطالب فوق برمي آيد كه ازبكستان يك كشور غني حايز انواع و اقسام معادن طبعي ميباشد.باتوجه به منابع كه تا حال تشريح شد ميتوان گفت كه ازبكستان ازمنابع مهم همچون گاز ،نفت ، ذغال سنگ، سيستم تقريبا منظم مالي، انواع منرالها واحجا ركريمه اعم از قيمتي وغير قيمتي ،پيداوار مهم زراعتي و نيروي بيشتر كار برخوردار است. اين منابع درچگونگي تعين جايگاه منطقوي وبين المللي اين كشورداراي اهميت مهم وكارسازي است درحال حاضر طوريكه همه شاهديم ازبكستان ازامكانات خوب تجاري ،ثبات اقتصادي وسياسي وغيره برخوداراست ودرمعادلات منطقه اي و بين المللي تاثير گذاري خودرا دارد. جريان هاي سياسي وغير سياسي درمنطقه به نوبه خود گوياي واقعي پرستيژ ويژه اين كشور درسطح بين المللي است. روي همين ملحوظات اقتصادي واستراتژيك است كه هم درگذشته وهم درحال حاضر ازبكستان درمحوريت بازي هاي سياسي كنوني واقع شده ودر مقايسه با ديگر كشورهاي آسياي مركزي مورد توجه قرار گرفته است.

واقعيت بي حقيقت درلفافه زمزمه خروج؟

وضعیت سیاسی درافغانستان سی سال قبل از امروزاساسآ دچارآشفتگی های وافر شد که تا به امروز علاوه برآنکه ادامه دارد، بلکه دامنهُ این بحران فراگیر تر شده است.سی سال قبل رژیم جمهوریت داودخان بواسطه کودتای کمونستی هفت ثور واژگون شد و رژیم دموکراتیک خلق برهبري نورمحمد تركي جانشین آن گرديد ، دیری نپایید‍‍ که باحملات مستقیم ارتش سرخ شوروی رژیم با تغیررهبری تغیر چهره کرد وببرک کارمل زمام اموررابدست گرفت،گذشته از همه جریان،زمامداران شوروی بعد ازاندک زمانی درفکر خروج ارتش خویش از افغانستان شدند،در ظاهر ازسالهای ۱۹۸۱-۱۹۸۲ م رای زنی های درخصوص خروج ارتش سرخ از افغانستان درمیان رهبران شوروی یک موضوع محوری بود.اما جای سوال اینجاست؛ آیا مشکلات افغانستان وعلایق شورویها مانع خروج ارتش میشد ویا هم بازیهای که در منطقه درپی تجاوز شوروی به افغانستان براه افتاد.
بهرحال؛ بسیاری تحلیلگران معتقد بودند که تجاوز شوروی به افغانستان مقدمه یک طرح فراگیر اشغالگرانه شورویها بود که میخواستند تا بحرهند وخلیج فارس رادرکنترول درآورند که نمیتوان باتوجه بقدرت وحرص استعماری شوروی این موضوع را رد کرد،امانمی توان هم به آن صحه گذاشت. درواقع شایعات مبنی برتصرف تا بحرهند وخلیج فارس یک بزرگنمایی محض بود،و بیشتربه یک مضمون مطبوعاتی مبدل شده بود، مطرح کردن مسُله خروج درمحافل شوروی نیزدرآنزمان میتوانست پاسخ به این شایعات باشد.
دربعد بین المللی مسُله خروج ارتش سرخ نیز انگیزه های داشت که هدف از آن بعضی از کشورهای منطقه وفراتر ازآن می خواستند شورویها را در منجلاب نجات نا پذیر فروبرند که نجات ازان باید بهای بزرگ بگیرد،همان شد که وضعیت افغانستان تا سال ۱۹۸۹م بد تر از روز پیش شد ونفع بیشتر راازهرلحاظ پاکستان وبعضی از کشورهای دیگربردند، ازلحاظ سیاسی امریکا درآنزمان ادعای پیروزی داشت زیرابساط کمونیزم درحال برچیدن بود که تایکی دوسال بعد همانطورهم شد. ولي کارهای را که امریکا در همان زمان باید انجام میداد نداد وروی همان اساسات خام بنای قصرمجلل آیدیال راگذاشت که آن عبارت ازاعتماد بی رویه به پاکستان وسرمایه گذاری بی حد وحصر مستقیم وغیرمستقیم دربخش های تسلیحاتی پاکستان بود؛اشتباه دوم امریکا ارایه کمکها به مهاجرین افغان واحزاب جهادی ازطریق دولت پاكستان بود بااین حال تداوم جنگ درافغانستان به جزلاينقك منافع استراتژیک پاكستان تعویض شد.بنآدرآنزمان به سهولت پاكستان صاحب نیروی مجهزبا سلاحهای مدرن وحتی سلاح هسته ای شد.
با سقوط رژیم داکترنجیب واستقرارحکومت اسلامی علاوه برآنکه آرامش حفظ نشد،بلکه جنگ تنظیمی شدت تازهُ کسب کردوامریکا باهمکاری وکمکهاي بی میکانیزم خود با پاكستان باکمال اشتیاق ادامه داد.درین حال ازمیان انبوه مشکلات ناشی از جنگهای نا فرجام بین تنظیم های جهادی،طالبان پابه عرصه ُ ظهورگذاشت که نهایتآ تا ۹۵٪خاک افغانستان رامتصرف شدند.تا اینکه حادثه جعلی ۱۱سپتمبراتفاق افتاد وطالبان به حمایت وپناه دادن به اسامه بن لادن رهبرسازمان القاعده که مظنون حملات ۱۱سپتمبر تشخیص شده بود ازصحنه حذ ف شد وامریکا مستقیمآ مثل ارتش سرخ با پشتیبانی حامیان بین المللی خویش درناتووچارچوب ایتلاف با نیروی نظامی وارد عرصه سیاست ودولت سازی درافغانستان شد.
بحث درین است که آیا ازلحاظ شباهت ها میتوان وضعیت کنونی ناتو راباشوروی وقت تشبیح کرد؟جواب نه مثبت است ونه منفی:زیرا ازلحاظ تردد درعمل وانحراف ازحقیقت میتوان این دومرحله راباهم انطباق پذیر خواند،تردد درمسُله خروج ارتش سرخ از افغانستان که زودترازمطرح شدن طرح خروج بعضی از اعضای ناتو مطرح شده بود بنابردلایل افتیدن شوروی را به ورطه سقوط تسریع کرد.اما تاهنوززود است تا راجع به چگونگی سرنوشت ناتوسخن گفت ولی ازلحاظ اینکه امریکا درقسمت روابط خود با همپیمانان سنتی خویش طرح هیچ نوع تجدید نظردردستورعمل ندارد ، نمیتواند چندان نوید بخش باشد.
محور همه این جروبحث ها؛ دریافت راه حل معضله افغانستان است،اما درنخست باید صراحتآ بگوییم که ریشه بحران موجود که عمر آن از سی سال گذشت درکجا نهفته است.درین خصوص بسی تذکرات درداخل وخارج ازکشور صورت گرفته وراه حل های متعددی نیزپیشنهاد شده واجرات غیرموثری نیزصورت پذیرفته است .برغم این همه صرف منابع وضعیت تغیرنکرد. مشکل درکجاست؟ازیکطرف طرح های متاخذه هرگزبصورت تعین شده عملی نشد وازطرف دیگرریشه مشکل ازچندین منبع سرچشمه میگیرد.
۱ – ساختارنامتعادل بین المللی.
۲ – عدم شناخت وتعین مرزهای تروریسم ومبارزه برضدآن.(جنگ بی هدف)
۳ – جنگ بدون استراتژی برضد تروریسم وپدیدهای مخرب دیگروهمچنان تدارک منابع لازم برای این مبارزه.
۴ – بین المللی ساختن بحران منطقه یی وعدم دریافت راه منطقه یی به آن.
۵- عدم شناخت جوانب درگیر درقضیه افغانستان وعموما معضل تروریسم درمنطقه.
۶- دخیل ساختن ناتووبعضی ازکشورهای دیگر درچارچوب ایتلاف بین المللی.
درطول هشت سال زمزمه های گسترده ای ازجنگ برضدتروریسم براه افتاد وهریکی به نوبه خودبه بزرگنمایی هاي اغراق آمیز ازهستی ودامنه گروهای به اصتلاح تروریسم پرداختند.
درحالیکه نه ازنگاه کمی ونه ازنگاه کیفی القاعده وشاخه های آن درحدی بوده ونه است که امنیت جهانی را به مخاطره باندازد.
مشکل اصلی خصوصا برای دولت افغانستان ،مخالفین با کمیت موجوده نیست،بلکه نگرانی عمده اعمال تروریسم پرورانه درمنطقه است که آینده افغانستان رابه ابهام مواجه کرده است.
بعد دوم قضیه عدم صداقت عمل خارجیهاست، ایشان درپی منافع سیاسی خود اند تاخیراندیشی برای افغانها.
شامل ساختن همه اعضای ناتووبعضی کشورهای دیگردرچارچوب ایتلاف بین المللی یک امرغیرمنطقیست ،زیراناتو سازمانی است که درتشکیل خودعلاوه ازکشورهای بزرگ اروپایی،آسیایی وایالات متحده امریکا ،کشورهای خورد اروپایی راشامل میشود که نمیتواند ازعهده ماموریت های بزرگ برآیند.معهذا کشورهایکه درچارچوب ایتلاف عسکرفرستاده اند نیزکشورهای اند که یا به شامل شدن درپیمان ناتوامیدواراندویا هم بنحوه به مساعدت کشورهای بزرگ غربی چشم دوخته اند،اما هرگزاین کشورها حاضرنخواهندشدتاحاکمیت ملی شانراقربانی اهداف سیاسی امریکا ويا كدام كشوري ديگري ....نماید
فشرده کلام حال چه بایدکرد تا به انکشافات مثبت دست یابیم وبه مرحله صداقت عمل برسیم.
۱- مشخص شدن جغرافیای جنگ برضدتروریسم وحقیقت یابی منابع مالی ولوجستیکی آن.
۲- تهیه منابع متناسب با تهدیدات بالقوه ً موجود.
۳- محوبازارهای فروش موادمخدردرمنطقه وجهان.
۴-دریافت راه حل منطقه یی برای معضله افغانستان.
۵- بوجود آمدن یک اجماع درمیان جوانب زیدخل دربحران منطقه ای.
مشکل افغانستان ظاهرآ یک مشکل منطقه ای است پس راه حل آنراه نيز درمنطقه باید جستجوکردتادر محافل سیاسی بین المللی
اگربه تاُسیسات نظامی وامنیتی کشورهای پیرامون افغانستان نگاه کنیم میبینیم ؛ افغانستان منحیث یک جزیرهُ درحیطه ای موج نیروهاي امنیتی ومنابع تسلیحاتی که سلاحهای هسته ای را نیز شامل میشود واقع شده ودرداخل اين کشورنیز صدها هزارنیروي مجهز ملي وبين المللي موجود است پس چگونه عقل سلیم میپذیردکه مسله امنیت افغانستان یک مسله غامص ولاینحل باشدکه حتی دنیا ازارایه فورمول برای رفع آن عاجزآمده اند.